ƏDV əvəzləşdirilməsi nədir?

posted in: Xəbər | 0
birbank biznes

ƏDV əvəzləşdirilməsi hüququ

Ödənilmiş əlavə dəyər vergisinin əvəzləşdirilməsi əksər vergi ödəyicilərini maraqlandıran mövzudur. Əvəzləşdirmə dedikdə büdcəyə ödənmiş verginin müəyyən şərtlər daxilində qaytarılması nəzərdə tutulur.

ƏDV əvəzləşdirilməsi – alınmış malların, işlərin, xidmətlərin dəyərinə ödənilmiş ƏDV məbləğinin dövlət tərəfindən kompensasiya edilməsidir.

Bilmək lazımdır ki, ƏDV əvəzləşdirməsi vəzifə deyil, bir hüquqdur və bu hüququndan istifadənin bəlli şərtləri vardır:

  • siz ƏDV ödəyicisi olmalısınız;
  • mallar kommersiya məqsədləri üçün alınmalıdır;
  • e-qaimə faktura olmalıdır;
  • həmin mallar üçün ƏDV ödənmiş olmalıdır.

Bunları nümunə əsasında izah etməzdən öncə qeyd edək ki,  mal dedikdə habelə iş, xidmət də nəzərdə tutulur.

ƏDV əvəzləşdirilməsi hüququndan istifadə şərtləri

İlk şərt əlavə dəyər vergisi ödəyicisi olmaq tələbidir. ƏDV məqsədləri üçün  qeydiyyata alınmamış vergi ödəyiciləri əvəzləşdirmə əməliyyatlarını apara bilməzlər. Bu tələb:

  • istər alınmış elektron qaimə fakturalar üzrə;
  • istərsə də idxalda ödənilmiş əlavə dəyər vergilərinə aiddir.

ƏDV əvəzləşdirilməsi üçün digər şərt malların kommersiya məqsədləri üçün alınması niyyətidir. Bu hal Vergi Məcəlləsinin 175.1.3 bəndində şərh olunub.

 işlər və xidmətlərlə bağlı xərclər istehsal məsrəflərinə aid edilmirsə də, kommersiya fəaliyyəti üçün istifadə edilməli olduqda və ya istifadə edildikdə əvəzləşdirilə bilər.

Alınmış mallar sahibkarlıq fəaliyyətində qismən istifadə edildikdə əvəzləşdirilmə  qaydası VM-nin 175.2 maddəsində əks olunub.

Nümunə 1:  ”A” və “B” müəssisələri ƏDV ödəyicisidir. “A” müəssisəsi “B”-dən 10000 manat dəyərində mal almış, sonradan onları 16% marja ilə “C” müəssisəsinə satmışdır. “A” müəssisə aldığı mala görə  ödənişin əsas hissəsini “B” müəssisənin bank hesabına, ƏDV hissəni isə depozit hesabına həmin ay  ödəmişdir. “A” müəssisəsi büdcəyə ödəmə müəyyən edərkən 10000 manat məbləğə görə ödədiyi ƏDV-ni əvəzləşdirmək hüququna malikdir.

3-cü şərt alınmış mallara görə e-qaimə faktura olmasıdır. Həmin elektron qaimə fakturanın verilmə tarixi:

  • ƏDV qeydiyyatına alınma tarixindən sonrakı;
  • ƏDV-nin əvəzləşdirildiyi aydan 3 ildən artıq olmayan əvvəlki tarix olmalıdır.

Yəni, mallar ƏDV qeydiyyatının qüvvəyə mindiyi tarixdən sonra alınmalı, onlar üçün  ƏDV məbləğini ödəmiş olmalıdır. Mallar ƏDV qeydiyyatından əvvəl alınmış olsa, amma dəyərini ƏDV qeydiyyatına durduqdan sonra ödəsəniz, ödənilmiş məbləği əvəzləşdirə bilmirsiniz.

Nümunə 2: ƏDV ödəyicisidir “A” MMC kənd təsərrüfatı mallarının istehsalı və digər fəaliyyətlə məşğul olur. “B” MMC-yə 1180 AZN dəyərində kənd təsərrüfatı malları satıb. “B” MMC əsas hissəni qarşı tərəfin bank hesabına, ƏDV hissəni depozit hesabına ödəmiş və əvəzləşdirmişdir. “B” MMC-nin apardığı əvəzləşmə etibarsızdır.

Vergi orqanları “A” MMC-dən Vergi Məcəlləsinin 159.8-ci maddəyə uyğun olaraq ƏDV məbləğini ödəməyi tələb edəcək.

“B” MMC-nin əvəzləşdirməsi isə səyyar vergi yoxlaması zamanı etibarsız hesab edilib, VM-in 58.1-ci maddəsi ilə maliyyə sanksiyası tətbiq ediləcək.

ƏDV əvəzləşdirilməsində ödənişlə bağlı əsas şərtlər

Əlavə dəyər vergisinin əvəzləşirilməsi hüququ yaradan şərtlərdən biri ödənişlə bağlı tələblərdir. Məcəllənin 175.1-ci maddəsinə əsasən ödənilmiş ƏDV-nin əvəzləşdirilməsi  hüququ:

  • əməliyyatın dəyərinin alıcının bank hesabından satıcının bank hesabına;
  • əlavə dəyər vergisi məbləğinin ƏDV-nin depozit hesabına ödəndikdə yaranır.

Təbii ki, burada söhbət əlavə dəyər vergisi tutulan əməliyyatlar üçün mal alışından gedir.

Təcrübədə olur, əldə edilmiş malların dəyəri başqa mallar təqdim edilməklə (barter üsulu) ödənilir. Qanunvericilik bu halda sonuncu malların verilməsinin ödənişin əsas hissənin həyata keçirilməsinə bərabər hesab edir. Əvəzləşdirmək üçün ƏDV hissə mütləq ödənməlidir.

Nümunə 3:  “A” firması “B” firması ilə razılaşmaya əsasən 2020-ci ilin noyabr ayında barter sövdələşməsi üzrə ona təqdim edilmiş mallara görə üzərinə götürdüyü xidmət öhdəliyini 2021-ci ilin yanvar ayında təhvil verir. Lakin müəyyən səbəblərdən ƏDV hissəni 1 ay sonra ödəyə bilir. Belə olan təqdirdə “B” müəssisəsi fevral ayında əvəzləşmə yarada bilər.

Digər əməliyyatlarda isə əsas hissə də ƏDV-yə mütənasib formada ödənildikdə əvəzləşdirilə bilər.

Maddənin əsas tələbi ödənişin mütləq qarşı tərəfin bank hesabına edilməsidir, yəni, ödəniş nağd formada edilibsə, əvəzləşdirmək hüququ yaranmır. Həmçinin, ƏDV məbləği ödənişi qarşı tərəfin ƏDV depozit hesabına edilməzsə, yenə də əvəzləşdirmə hüququ olmayacaq.

Alınmış malların müəyyən hissəsi sahibkarlıq fəaliyyəti üçün istifadə edildikdə, həmin hissəyə düşən ƏDV məbləği qədər əvəzləşdirmə aparılır.

Nümunə 4: ƏDV ödəyicisi olan Ağayev Əhmədağa ƏDV nəzərə alınmadan e-qaimə faktura (EQF) ilə 5000 AZN dəyərində armatur alır. Armaturun 1000 manatlıq hissəsini özünə məxsus bağ evində istifadə edəcək. Digər qismi ilə isə satış üçün planlayır. Dəyərini və ƏDV hissəsini VM-nin 175.1-ci maddəsi üzrə ödəsə də, bağ evində istifadə etdiyi hissəyə görə ƏDV-ni əvəzləşdirə bilməyəcək.  


Vergi haqqında daha çox bilik və bacarığa malik olmaq istəyirsiniz?


Firma, fərdi sahibkar işçilərinə yemək yaxud əyləncə xarakterli xərclər çəkibsə, həmçinin işçilərin mənzil, o cümlədən digər sosial xarakterli xərclərlə bağlı ödədiyi əlavə dəyər vergilərini əvəzləşdirilə bilməz. Qeyd etdiyimiz nüans, fəaliyyəti əyləncə (sosial) xarakteri daşıyan vergi ödəyicilərinin həmin fəaliyyətində olan əməliyyatlarına aid deyil.

Nümunə 5: “A Consulting” MMC mühasiblər günü münasibəti ilə öz işçiləri olan mühasiblərə restoranda qonaqlıq verir. Restoran EQF təqdim edir, ödəniş isə VM 175.1-ci maddəyə uyğun formada aparılır. Bununla belə bu cür sosial xərcə görə ödənilmiş ƏDV əvəzləşdirilə bilməz.  

Büdcəyə ödəmələr müəyyən edilərkən əvəzləşdirilən ƏDV əvəzləşdirilməsinin vaxtı ilə bağlı məqamların VM-in 175-ci  maddəsinə uyğun şərhi burada verilib.


Print Friendly, PDF & Email