Ehtiyatlara nələr daxildir?
Ehtiyatlar istehsal prosesində istifadə olunan əmək perimetrlərinin (insanın əmək prosesində bilavasitə təsir etdikləri) məcmusudur. Onların səciyyəvi xüsusiyyəti odur ki:
- onlar istehsal prosesində yalnız bir dəfə iştirak edir, və;
- tam dəyərini istehsal olunan məhsula, göstərilən xidmətlərə və ya yerinə yetirilən işə köçürürlər.
Mühasibat uçotu subyektlərində ehtiyatlar, onların alışı beynəlxalq standartlara uyğun tənzimləməsi “Ehtiyatlar” adlı 2 saylı Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartı (IAS2) əsasında aparılır.
Bu standarta görə “pərakəndə satıcı tərəfindən alınmış və təkrar satış üçün nəzərdə tutulmuş əmtəələr, mallar, təkrar satış üçün nəzərdə tutulmuş torpaq və ya digər mülkiyyət kimi təkrar satış məqsədilə əldə edilmiş və saxlanılan mallar“ (IAS 2:8), habelə “istehsal və ya xidmətlərin göstərilməsi prosesində sərf edilən xammal və materiallar” (IAS 2:6c) ehtiyatlara aid edilir. Ehtiyatlar və onların təsnifatı ilə daha ətraflı eyni adlı məqalədən tanış olmaq olar.
Ehtiyatların alışı üzrə müqavilələr
Təsəvvür edin ki, istehsal üçün yaxud təkrar satış məqsədilə ehtiyatlar almalıyıq. Bu xammal da ola bilər, materiallar da, yaxud mallar da ola bilər. Hansı addımları atmalıyıq?
İlk öncə lazımi ehtiyatı satan istehsalçı və ya topdansatış şirkətləri ilə əlaqə yaratmalısınız. Bu məqsədlə, bir çox hallarda, satınalma sorğusu tərtib edilir. Lazım olan ehtiyat haqqında müəyyən məlumatlar sorğuda qeyd olunur:
- ehtiyatın adı:
- növü;
- sayı;
- digər spesifik xüsusiyyətlər.
Sorğuda məhsulları almağa hazır olduğunuz məbləğləri də qeyd etmək olar, lakin çox vaxt bu edilmir.
Azərbaycanda satınalma sorğularından istifadə geniş yayılmayıb. Əksər hallarda alan şirkət internet axtarış sistemi yaxud tanışlar vasitəsi ilə məlumat topladığı uyğun məhsulları satıcısı ilə telefon, e-mail vasitəsi ilə əlaqə saxlayır, məhsullar, qiymətlər barədə məlumat əldə edir.
Növbəti addım müqavilənin tərtib edilməsidir. Əgər satınalma sorğusu tərtib edilərsə, qarşı tərəf – təchizatçı şirkətlər də öz kotirovka sorğularını sizə göndərəcəklər. Həmin sorğuda onların təklif edə biləcəkləri məhsullar, həmin məhsullarla bağlı məlumatlar, o cümlədən onların qiyməti və sorğunun qüvvədə qalma müddəti (müddət göstərilməyə də bilər) qeyd ediləcək.
Hər iki sənəd mühasibatlıq üçün ilkin sənəd hesab edilir. Lakin bu cür prosedur Azərbaycanda hal-hazırda daha çox satınalmalarında (tender) müşahidə edilir.
Alış zamanı tətbiq edilən digər ilkin uçot sənədləri
Deyək ki, təchizatçı şirkəti tapdınız, müqavilə bağlandı, mallar da alındı. Mal alınan zaman təhvil-təslim aktının tərtibatı tövsiyə edilir. Sənədləşmə zamanı mühasibatlıqda aşağıdakı sənədlərdən istifadə edilə bilər:
- vəkalətnamə;
- elektron qaimə-faktura;
- malların (istehsal ehtiyatlarının) alış aktı;
- malların elektron alışı aktı;
- malların (istehsal ehtiyatlarının) təsərrüfatdaxili yerdəyişməsi haqqında qaimə-faktura;
- malların (istehsal ehtiyatlarının) təhvil-qəbul aktı;
- yük avtonəqliyyatı üçün yol vərəqi və sair.
Bu sənədlərin forma rekvizitləri ilə “Ciddi hesabat blanklarının forma və rekvizitlərinin təsdiq edilməsi haqqında” AR Maliyyə Nazirliyinin Kollegiyasının 04.04.2016-cı il tarixli qərarı habelə 04 oktyabr 2017-ci il tarixdə bu qərarla ətraflı tanış olmaq olar.
Malların anbara daxilolması üzrə sənədləşmə
Mallar müəssisənin anbarına təhvil – qəbul aktı əsasında verilir. Anbardar ilə satınalma şöbəsi arasında ayrıca bir təhvil-təslim aktı bağlanılır. Beləliklə, bu prosesdə iki təhvil-təslim aktı tərtib edilir:
- birinci təhvil-təslim aktı tərəfdaş şirkətlər arasında 2 nüsxədə;
- ikinci təhvil-təslim aktı 3 nüsxədə, biri satınalma şöbəsində, digəri anbarda, üçüncüsü mühasibatlıqda qalmaqla tərtib edilir.
Mallar anbara qəbul edildi, bunu təsdiq edən sənəd var. Amma, əməliyyatların müxabirləşməsini verməyə tələsməyin. Müəssisənin təsərrüfat fəaliyyətində baş verən bu əməliyyatın sənəd əsası hələ tam formalaşmayıb.
Unutmayın ki, mühasibat uçotunuzun vergi uçotu ilə harmoniyasını qorumaq üçün qarşı tərəfdən – satıcı şirkətdən sizə elektron qaimə fakturanın daxil olması faktını da yoxlamaq lazımdır. Əgər elektron qaimə-faktura hələ sizin elektron kabinetinizə daxil olmayıbsa, o zaman gün ərzində qarşı tərəfdən bunu tələb etməyiniz tövsiyə edilir. Elektron qaimə faktura alınıbsa vergi uçotunuzda da malların alışı üzrə mədaxili uçotunu apara bilərsiniz.
