Bazar strukturunun növləri

Oxunma sayı: 521

Bazarda rəqabətin xarakterindəki fərqlər bu sahədə fəaliyyət göstərən firmaların ölçülərinə və sayına görə bir-birindən fərqlənən müxtəlif bazar strukturlarının mövcudluğuna, yeni firmaların bazara daxil olma və çıxma imkanlarına, həmin firmaların istehsal etdiyi məhsulların xarakterinə, həmçinin düzgün iqtisadi qərarların qəbul edilməsi üçün zəruri olan informasiyaların əlçatanlığına bağlıdır.

Bazar mexanizmi aşağıdakı əlamətlərlə səciyyələnən azad (mükəmməl rəqabət) şəraitdə maksimal effektiv fəaliyyət göstərir:

satıcı və alıcı çoxluğu;
bazara giriş və çıxış üçün maneələrin olmaması;
istehsal amillərinin yüksək mobilliyi;
bütün bazar iştirakçılarının informasiyaya bərabər çıxışı;
satılan məhsulların vahidliyi (standart).

Beləliklə, mükəmməl rəqabət şəraitində, həm satış, həm də alış-verişdə bütün iştirakçıların payı əhəmiyyətsizdir. Buna görə nə satıcılar, nə də alıcılar müstəqil olaraq bazar qiymətinə təsir edə bilmirlər.

Təcrübədə mükəmməl rəqabət heç vaxt heç bir yerdə saf şəkildə mövcud olmamışdır. Yalnız bəzi bazarlar öz xüsusiyyətlərinə görə mükəmməl rəqabət şəraitinə yaxınlaşa bilər (məsələn, taxıl bazarı). Mükəmməl rəqabət müəyyən bir elmi abstraksiya kimi qiymətləndirilə bilər. Bazar mexanizmi prinsiplərini aydınlaşdırmaq üçün hələlik inkaredilməz olan təhlilə ehtiyac var.

Yuxarıda göstərilən mükəmməl rəqabət əlamətlərindən heç biri olmadıqda, bazar quruluşu mükəmməl olmayan rəqabət formasını alır. Qüsurlu rəqabətin üç əsas növü var:

firma və sənayenin sərhədləri üst-üstə düşdüyü halda, məhsul və ya xidmətin yeganə satıcısı olan bir firmanın bazarda olması ilə xarakterizə olunan təmiz inhisar;
sənayedə az sayda firma ilə xarakterizə olunan oligopoliya;
fərqli məhsullar istehsal edən kifayət qədər çox sayda firmanın olması ilə xarakterizə olunan inhisarçı rəqabət.

Bazar quruluşunun növündən asılı olmayaraq aşağıdakı xüsusiyyəti vurğulamaq lazımdır, onların səmərəli fəaliyyət göstərməsinin əsas şərti iqtisadi agentlərin müstəqilliyi, yəni, başqa sözlə, iqtisadi azadlıq.