Blog Full

Vergi tutulan gəlirin müəyyən edilərməsi zamanı sual doğuran məqamlardan biri də əsas vəsaitlərin satışının hansı halda gəlir və ya zərər kimi qəbul edilməsi ilə bağlıdır. İqtisadçı ekspert Mahmud Abasquliyev mövzu ilə bağlı şərh edib.

Vergi Məcəlləsinin 143-cü maddəsinə əsasən, aktivlərin dəyərinə onların alınması, gətirilməsi, istehsalı, tikilməsi, quraşdırılması və qurulması üçün çəkilən xərclər, həmçinin vergi ödəyicisinin gəlirdən çıxmaq hüququna malik olduğu xərclər və (əsas vəsaitlərin (vəsaitin) yenidən qiymətləndirilməsindən yaranan artım (yenidən qiymətləndirilmə nəticəsində yaranan müsbət fərq) istisna edilməklə) aktivlərin dəyərini artıran digər xərclər daxil edilir. Vergi Məcəlləsinin 142.1-ci və 142.2-ci maddələrinə nəzər saldıqda isə görərik ki, 142.1-ci maddədə aktivlərin təqdim edilməsindən əldə edilən gəlir, aktivlərin təqdim edilməsindən daxilolmalar və aktivlərin Məcəllənin 143-cü maddəsinə uyğun olaraq müəyyənləşdirilən dəyəri arasındakı müsbət fərq deməkdir. Aktivlərini əvəzsiz əsasla və ya güzəştli qiymətlə təqdim edən şəxsin gəliri bu qayda ilə təqdim edilən aktivin bazar qiyməti və onun Vergi Məcəlləsinin 143-cü maddəsinə uyğun olaraq müəyyənləşdirilən dəyəri arasındakı fərqdən ibarətdir. Vergi Məcəlləsinin 142.2-ci maddəsində isə aktivlərin təqdim edilməsindən yaranan zərərin aktivlərin təqdim edilməsindən daxilolmalar və həmin aktivlərin 143-cü maddəyə müvafiq surətdə müəyyənləşdirilən dəyəri arasındakı fərq olduğu göstərilir.

Vergi Məcəlləsinin 114.7-ci maddəsinə əsasən, əsas vəsaitlərin (vəsaitin) təqdim edilməsindən əldə olunan məbləğ həmin əsas vəsaitlərin (vəsaitin) qalıq dəyərindən artıqdırsa, yaranmış fərq gəlirə daxil edilir.

Əsas vəsaitləri şərti olaraq dəzgah adlandıraq:

Misal 1: “AA” MMC -nin balansında olan tornaçı dəzgahı haqqında məlumat aşağıdakı kimidir.

İlkin dəyər – 17.000 manat

Yığılmış amortizasiya – 6.000 manat

Qalıq dəyəri – 11.000 manat

Şirkət tornaçı dəzgahını 13.000 manata satır. Bu zaman şirkətin vergiyə cəlb olunan gəliri 2.000 manat (13.000-11.000) olacaqdır.

Vergi Məcəlləsinin 114.9-cu maddəsinə nəzər yetirsək görərik ki, əsas vəsaitlərin (vəsaitin) təqdim edilməsindən əldə olunan məbləğ, həmin əsas vəsaitlərin (vəsaitin) qalıq dəyərindən azdırsa, yaranmış fərq gəlirdən çıxılır.

Misal 2: “AA” MMC -nin balansında olan tornaşı dəzgahı haqqında məlumat aşağıdakı kimidir:

İlkin dəyər – 17.000 manat

Yığılmış amortizasiya – 6.000 manat

Qalıq dəyəri – 11.000 manat.

Şirkət tornaçı dəzgahını 9.000 manata satır. Vergi ödəyicisi satışda 2.000 manat zərər edir. Ancaq vergi ödəyicisinin öz vəsaiti hesabına aldığı dəzgahın balansında qalan dəyərini sıfırlamaq üçün qalıq dəyəri gəlirdən xərc kimi çıxılır. Təbii ki, əsas vəsaitin dəyərindən aşağı satılmasının bir neçə səbəbi ola bilər. Əsas odur ki, vergi ödəyicisi onun bazar dəyərindən aşağı satmaq məcburiyyətində qalmasına dair əsasverici dəlil gətirsin.

Burda sual yaranır ki, bəs hansı halda dəzgahın satışı gəlir və ya zərər kimi qəbul edilmir. Bunun üçün Vergi Məcəlləsinin 144.1.3-cü maddəsinə nəzər yetirmək lazimdir. Maddədə aktivin ləğv edildiyi, yaxud özgəninkiləşdirildiyi ildən sonrakı ilin axırınadək daxilolmaları analoji aktivə və ya eyni xarakterli aktivə təkrar investisiya etməklə aktiv qərəzsiz, yaxud onun sahibinin iradəsindən asılı olmayaraq məhv edildikdə, ləğv olunduqda və ya özgəninkiləşdirildikdə dəzgahın satışı gəlir və ya zərər kimi qəbul edilmir.

Misal: “AA” MMC -nin balansında olan Tokar Dəzgahı haqqında məlumat aşağıdakı kimidir.

İlkin dəyər – 17.000 manat

Yığılmış amortizasiya – 6.000 manat

Qalıq dəyəri – 11.000 manat.

Şirkət dəzgahı 13.000 manata satır və əldə olunan məbləği eyni növdə olan digər dəzgahın üzərinə investisya qoyur. Şirkət bu zaman 11.000 manatı gəlirdən xərc kimi çıxacaq. Lakin şirkətin fərqdən əldə etiyi 2000 manat məbləği (13.000-11.000) isə qərəzsiz şəkildə eyni növdə olan digər dəzgahın üzərinə investisya kimi qoyduğu zaman həmin məbləğ vergiyə cəlb olunan gəlir kimi tanınmadan dəzgahın dəyərini artıracaqdır.

Əlavə olaraq onu da qeyd edək ki, Vergi Məcəlləsinin 115-ci maddəsinə əsasən, təmir norması nəzərə alınmadan 2.000 manat birbaşa olaraq eyni növdə olan dəzgahın üzərinə əlavə edilərək onun qalıq dəyərini artırır.

Mənbə: vergiler.az

Əmək Məcəlləsinin 140-cı maddəsinin ikinci hissəsində qeyd edilir ki, 12 təqvim ayından az işləyib məzuniyyətə çıxan işçinin orta aylıq əməkhaqqı onun faktiki işlədiyi tam təqvim aylarına əsasən hesablanır. İqtisadçı ekspert Anar Bayramov mövzu ilə bağlı şərh verib:

Əmək qabiliyyətinin itirilməsi zamanı müavinətin hesablanması ilə bağlı Əsasnamədə qeyd edilir ki, işçinin hansı müddətdə işləməsindən asılı olmayaraq dövr olaraq 12 ay götürülür. Məzuniyyətlə bağlı əmək qanunvericiliyinin tələbi isə fərqlidir.

Misal 1: 1 mart 2021-ci ildə işə qəbul olunan işçi 15 oktyabr 2021-ci ildə işəgötürənə müraciət edir ki, 22 oktyabr 2021-ci il tarixdən 15 gün müddətinə əmək məzuniyyətinə çıxmaq istəyir. Deməli, işçinin işlədiyi tam ayların sayı 7 ay (1 mart – 30 sentyabr 2021-c il) olduğuna görə hesablama zamanı 7 ayın göstəriciləri əsas götürüləcək.

Bir məsələni qeyd edək ki, işçi işə qəbul olunduqdan sonra hər hansı səbəbdən 12 təqvim ayının hamısını işləməyibsə, hesablama zamanı yenə də 12 ay əsas götürülür.

Misal 2: İşçi 1 sentyabr 2020-ci ildə işə qəbul olunub, 2021-ci ilin iyul-avqust aylarında ödənişsiz məzuniyyətə çıxıb. 10 oktyabr 2021-ci il tarixdə əmək məzuniyyəti hüququndan istifadə etmək istəyir.

İşçinin əvvəlki 12 ayın 2 ayında ödənişsiz məzuniyyətlə əlaqədar əmək fəaliyyətinin olmamasına baxmayaraq, məzuniyyət haqqı hesablanan zaman cəmi məbləğ 10 aya yox, 12 aya bölünəcək.

Misal 3: 10 fevral 2021-ci ildə işə qəbul olunan işçi 25 noyabr 2021-ci ildə 15 günlük məzuniyyətə çıxır. İşçi 10 mart 2021-ci il tarixindən 10 günlük ödənişsiz məzuniyyətdə olub. İşəgötürən tərəfindən işçiyə əmək məzuniyyəti haqqının hesablanması üçün 2021-ci ilin mart-oktyabr dövrü əsas götürüləcək. İşçi mart ayında 10 günlük ödənişsiz məzuniyyətdə olduğu üçün hesablamada bu ayın əməkhaqqı aşağı məbləğdə nəzərə alınacaq.

Mənbə: vergiler.az

Mühasib müəssisənin fəaliyyətində iştirakı olan mühüm şəxslərdən hesab olunur. Maliyyə axını ilə nəticələnə bilən bütün əməliyyatların uçotunu aparan şəxs olduğunu görə, biznesin özü, müəssisənin əməkdaşlıq etdiyi şirkətlər, istehsal prosesində baş verənlər, müəssisənin dövlət qurumları ilə olan münasibətləri və s. bir çox məsələlərdən agah olur. Belə bir önəmli şəxsin vəzifəyə təyin edilməsi proseduru da müəssisə üçün vacib bir hadisə olmalıdır. Ələlxüsus da, söhbət baş mühasib vəzifəsindən gedirsə.

Vergi üzrə mütəxəssis İlqar Əsədov bildirib ki, sahibkarlar səhhət və istirahət mövzularında, eləcə də, ona gəlir gətirən biznesinə mühasib təyinatı mövzusunda simic davranmamalıdırlar. Beləki, sahibkarın bu gün qənaət edərək, ucuz qiymətə tapdığı və mühasibatlığına təyin etdiyi şəxs sabah onun biznesini alt-üst edə bilər və ya onu iri maliyyə, vergi yükünün altına sala bilər. Ona görə də mühasib təyin edilərkən, daha peşəkar olan şəxslərdən təyin edilməli və ya bu cür xidmət qanunun da icazə verdiyi formada kənardan peşəkar komanda tərəfindən alınmalıdır.

Sahibkarlar mühasib təyin edərkən adətən aşağıdakı səhvləri edirlər:

• Vakant mühasibin nəzəri və təcrübi biliklərini hərtərəfli yoxlamırlar.

• Məhz həmin konkret müəssisə üçün bilik və təcrübəyə sahib əməkdaş əvəzinə vergi hesabatını göndərə bilən istənilən şəxsi həmin vəzifəyə təyin edirlər və ya ehtiyac olmayan bir sıra tələblər (dil bililikləri və s.) edirlər.

• Mühasibi vəzifəyə təyin etdikdən sonra audit xidməti almırlar. Halbuki müəssisələrdə vaxtaşırı audit keçirilməsi həm mühasib, həm sahibkar üçün faydalıdır. Təklif edərdim ki, belə hallarda mühasib özü sahibkardan audit keçirilməsini və onu yoxlamasını tələb etsin.

• Mühasibin təkmilləşdirilməsi üçün onu kurslara, təlimlərə, seminarlara göndərmirlər. (bu əmək müqaviləsi üzrə işəgötürən öhdəliyi olmasa da)

Mühasib nə qədər də bilikli və təcrübəli olur olsun, qanunvericilikdə baş verən dəyişiklikləri izləmək və çalışdığı müəssisədəki əməliyyatların tənzimlənməsini mövcud qanunvericiliyə uyğunlaşdırmaq zərurəti həmişə gündəmdə qalacaqdır.

• Mühasibi həddən artıq iş yükü ilə yükləyirlər. Bunun nəticəsində mühasib bir neçə həftə, bir neçə ay əvvəl etdiyi əməliyyatları geri qayıdıb təkrar yoxlamağa vaxt tapmır. Həddən ziyadə iş yükü, ona oxumağa, araşdırmağa vaxt qoymur və müəssisəyə verə biləcəyi tövhələrini qarşısına alır.

• Mühasibə az maaş verməklə onun gözünü başqa müəssisələrə salmaq. Əməkhaqqısından narazı olan mühasib ya daim vakansiyaları izləyəcək və tezliklə sizi tərk edəcək, ya da kənardan görəcəyi bir neçə əlavə mühasib iş götürəcək ki, nəticədə bu onun əsas iş yerindəki əmək fəaliyyətinə öz təsirini göstərmiş olacaq. Tez-tez mühasib dəyişməyi isə heç bir sahibkar sevmir.

Müəssisənin mühasibinin uyğun şəxs olmaması dövlətlə münasibətlərdə də parlaq formada gözə çarpacaqdır. Mühasibatlığın qeyri-peşəkar birinə həvalə edilməsi Dövlət Vergi Xidmətinin də iş yükünün artmasına, minlərlə vergi ödəyiciləri arasında əlavə yazışmalara, görüşlərin keçirilməsinə, digər inzibatçılıq və vergi nəzarəti tədbirlərinin keçirilməsinə səbəb olur.

Mənbə: vergiler.az

Bax: Məzuniyyətdən geri çağırılma zamanı əməkhaqqının hesablanması ilə bağlı nələrə diqqət yetirilməlidir?

İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Dövlət Vergi Xidməti “Dəniz Hospital” MMC-ni dövlət qeydiyyatına alıb.

Yeni şirkətin hüquqi ünvanı Bakı şəhəri, Xətai rayonu, İlqar Zülfüqarov küçəsi, ev 107A, mənzil 39, nizamnamə kapitalı 3,05 milyon manat, qanuni təmsilçisi isə Əbil Yaqub oğlu Tağıyevdir.

Mənbə: report.az