Peşəkar mühasib və auditorun etikası

Oxunma sayı: 226

Auditor və mühasibat peşələrinin fərqləndirici xüsusiyyəti-ictimai maraqlarda fəaliyyət göstərmək vəzifəsinin etiraf olunması və qəbul edilməsidir. Buna görə də onların məsuliyyəti yalnız ayrı-ayrı müştərinin və ya işəgötürənin tələbatının ödənilməsi ilə məhdudlaşmır. İctimai maraqlarda fəaliyyət göstərən mühasiblər və auditorlar peşə etikası və əxlaq normalarına riayət etməli və tabe olmalıdırlar. (auditorun etikası, peşəkar mühasib)

Peşəkar davranış etikası Məcəlləsi, əsasən, cəmiyyət qarşısında xüsusi, yüksək məsuliyyəti olan peşələr – dövlət qulluqçuları, həkimlər, peşəkar mühasiblər üçün mövcuddur.

Mühasiblərin peşə davranışının etik Məcəlləsi nisbətən yaxın vaxtlarda – ötən əsrin sonlarında Beynəlxalq Mühasiblər Federasiyası tərəfindən formalaşdırılıb və elan edilib. Buna uyğun olaraq hər bir ölkə də həmin peşələr üzrə öz ölkədaxili peşə Kodeksini qəbul etmişlər.

Baxmayaraq ki, beynəlxalq təcrübədə peşəkar mühasiblər və auditorları bəzən bir peşədə birləşdirsələr də, onların davranış Kodeksi fərqliliklərə malikdir və iki kodeksin mövcudluğu barədə danışmaq daha düzgün olardı.

Müəssisələrdə, idarələrdə və digər təşkilatlarda uçot işçiləri kimi işləyən mühasiblərin davranış etikasının xüsusi məcəlləsinin zəruriliyi mühasibatlıq tərəfindən yerinə yetirilən funksiyaların spesifik məzmunu və uçot peşəsinin ictimai təyinatı ilə şərtlənir.

Mühasibat peşəsinin ictimai təyinatı özünü onda göstərir ki, mühasiblər resurslardan səmərəli istifadə etməyə imkan yaradır, qeyri-rasional xərclərin, qeyri-istehsal xərclərinin qarşısını alır, öz müəssisəsinə mənsub olan və təsərrüfat fəaliyyəti üçün fərqlənən öz əmlakının mühafizəsini təmin edirlər. Onlar sövdələşmələr və təsərrüfat əməliyyatları zamanı öz işçiləri və kənar şəxslər və təşkilatlar tərəfindən qanunvericiliyə riayət olunmasına nəzarət edirlər. Auditorlarla birlikdə onlar bütün iş birliyi iştirakçıları üçün zəruri olan maliyyə hesabatlarının düzgünlüyünü təmin edirlər.

Hökumət, investorlar, kreditorlar, işəgötürənlər və ümumiyyətlə ictimaiyyət bu hesabatlara görə fərdi və ya sərbəst şəkildə ölkənin iqtisadiyyatının vəziyyəti, maliyyə vəziyyəti və bu müəssisə ilə məşğul olan təşkilatların vəziyyəti ilə bağlı olan qərarlar qəbul edir. Mühasibat uçotunun etibarlı məlumatları olmadan effektiv maliyyə menecmenti, həmçinin vergitutma, idarəetmənin bütün əsas funksiyalarının həyata keçirilməsi mümkün deyildir. Onlar kreditlərin və borcların verilməsi, yerli və xarici investorların kənar kapitalın cəlb edilməsi üçün zəruri şərtlərdir. Mühasiblərin və auditorların fəaliyyət prosesində peşəkar davranışlarının cəmiyyətin və dövlətin iqtisadi rifahına təsir göstərdiyini iddia etməsi də mübaliğə olmaz.

Peşəkar mühasiblər öz işlərini yüksək keyfiyyətli səviyyədə aparmaqla yanaşı, həm də öz peşəsinin etik normalarına, peşəkar davranış Məcəlləsinə uyğun olaraq aparsalar, onlarla işi olan hər kəsin etimadından istifadə edə bilərlər. Bu Məcəllənin məqsədləri aşağıdakılardır:

peşəkar mühasiblərin və auditorların öz iş və davranışlarında rəhbər tutmalı olduqları ümumi prinsiplərin müəyyən edilməsi;
müəssisənin həyat dövrünün müxtəlif mərhələlərində və müxtəlif vəziyyətlərdə peşəkar mühasiblərin davranış qaydalarının formalaşdırılması;
etik münaqişələrin həlli qaydasının və peşəkar mühasiblərin, müştərilərin və işəgötürənlərin baxış və fikirlərinin üst-üstə düşmədiyi vəziyyətlərin şərh edilməsi.

Mühasibat peşəsinin məqsədlərinə nail olmaq və cəmiyyətdə yüksək nüfuz sahibi olmaq üçün müəyyən şərtlər və fundamental prinsiplərə riayət etmək lazımdır. Bunlara düzgünlük, obyektivlik, peşəkar səriştəlilik, işdə lazımi qayğı (vicdanlılıq), məxfilik, peşəkar davranış, rəhbər standartların reqlamentasiyası və istifadəsinə zərurət daxildir.

Dürüstlük – hər bir layiqli insanın məcburi keyfiyyətidir. Mühasiblərə və auditorlara münasibətdə, bu, ümumi əxlaq normalarına və ədalət, düzgünlük, düzlük və səmimilik anlayışları haqqında təsəvvürlərə riayət etməklə açıq və dürüst hərəkət etmək lazımdır.

Obyektivlik tələb edir ki, peşəkar mühasib ön mühakimələrin, meyllərin, maraqların toqquşmasının təsirinə məruz qalmasın. Bu, uçot və hesabatlılığın doğruluğuna dair mühakimənin obyektivliyini təmin etmək üçün maraqlı şəxslər tərəfindən təzyiqlərin mümkünlüyündən qaçmaq, sağlam düşüncəni rəhbər tutmaq, qərəzli və qeyri-obyektivliyə yol verə biləcək münasibətlərdən yayınmaqdan ötrü auditorlar üçün xüsusilə vacibdir.

Mühasibin peşəkar səriştəliliyi-zəruri fəaliyyət şərtidir, hansı ki, bunsuz o, mümkün deyil. O, attestasiya imtahanlarının müvafiq qaydada verilməsi ilə ümumi, xüsusi və ali təhsillə təmin edilir və attestatlar, diplomlar və sertifikatlar ilə təsdiq edilir. Mühasibat işçilərinin peşə səlahiyyətlərində ixtisas üzrə praktiki iş təcrübəsi mühüm rol oynayır. Mühasib və auditor öz peşəkar bilik və bacarıqlarını öz işinin keyfiyyətlə yerinə yetirilməsi üçün zəruri olan səviyyədə daim dəstəkləməlidirlər.

İşdə vicdanlılıq həmişə mühasibat peşəsinin fərqli bir əlaməti olmuşdur. Bu olmadan, mühasiblər yalnız özləri üçün səhvlər axtararkən və düzəldərkən, həm də həmkarlarının diqqətsizlik və ya laqeydliyi onların öz səhvlərinə və ya hesab məlumatlarını istifadə edərkən səhv nəticələrə və qərarlarına səbəb olan başqaları üçün bir çox problem yaradacaq.