Mühasibat uçotu bu elmin ortaya çıxmasından çox-çox əvvəl açıq olan ciddi elmi prinsiplərə əsaslanır. Prinsiplərsiz heç bir mühasibat uçotu yarana bilməzdi: yalnız onların zamanında təşəkkül tapması, investorlara mühasibat hesabatını obyektiv materialist mövqelərdən təhlil etməyə imkan verdi.
Müxtəlif ölkələrin alimləri müxtəlif prinsiplər sayırlar, lakin, əslində mühasibat uçotu prinsiplərinə bunlar aiddirlər:
1) qeyri-unutqanlıq;
2) ehtiyatlılıq;
3) anlaşıqlıq;
4) düzgünlük;
5) ilkin sənədlərin mühafizə olunduğu yerə vergi müfəttişliyinin buraxılması.
İlk 3 prinsip barədə yazının əvvəlki hissəsində məlumat vermişdik.
Praktikada anlaşıqlıq prinsipini mühasibə bütün həyatındakı gözlənilməz dəyişikliklər zamanı fövqalədə dərəcədə ehtikarlı olması anlamına da gəlir. Bu prinsipdən xüsusilə də mühasibat hesabatlarını təhvil verərkən, vergi müfəttişləri ilə söhbətlər zamanı daha tez-tez istifadə olunur.
4.Düzgünlük
Bu olduqca özünəməxsus bir prinsipdir, hansı ki, bu şəkildə səslənir: birbaşa oxumaq zəruridir. Həqiqətən də, əgər birbaşa oxumadıqda, nəinki müqavilənin mətnini və hətta mühasibat provodkasının özünü belə başa düşmək olmur. Yalnız düzgün istiqamətdə oxunuş mühasibə əsas sənədlərin və rəhbərlik tərəfindən verilən yazılı şəkildə əmrlərin mənasını dərk etməyə və mühasibat uçotunu həyata keçirməyə imkan verir.
Prinsipin iki nəticəsi olur:
- düzgün oxumadıqda, düzgün oxunuş mövcud olmur;
- düzgün oxunuş mövcud olmadıqda, bu o deməkdir ki, ən azından mühasibat uçounun bir prinsipinə əməl olunmur.
Maraqlıdır ki, bu prinsipi hər bir milli mühasibatlıq özünəməxsus anlayır. Əslində də belədir, ruslar soldan sağa, hasidlər sağdan sola, yaponlar isə yuxarıdan aşağıya doğru yazırlar. Bəs onlardan hansı haqlıdır? Mühasibat uçotunun nəzəriyyəsi əminliklə bu suala cavab verir: hamı haqlıdır. Rus mühasiblər üçün düzgün oxunuş gözlərin soldan sağa hərəkəti ilə, hasidlər üçün sağdan sola, yaponlar üçün isə yuxarıdan aşağıya hərəkəti ilə baş verir. Əgər rus yapon metodu ilə oxusa, onda heç nə alınan deyil, Eləcə də hasidlər üçün də eyni şey alınacaq. Beləliklə, sözügedən prinsip beynəlmiləldir, eyni dərəcədə özünə xasdır.
Düzgün oxunuş yalnız gözlərin hərəkətinə aiddir, amma, dilə bir aidiyyatı yoxdur – onun məhdudluğu məhz, bu hərəkətindədir. Həqiqətən də, oxunuş zamanı göz bəbəkləri simvolların üzəri ilə ardıcıllıqla sürüşməlidir, amma, bildiyiniz kimi dil istədiyi kimi hərəkət edə bilər. Çox vaxt göz bəbəkləri soldan sağa doğru hərəkət edir, dil isə – aşağıdan yuxarıya doğru. Uçotun hələ də anlaşılmaz qalan paradokslarından biri də elə budur.
5. İlkin sənədlərin mühafizə olunduğu yerə vergi müfəttişliyinin buraxılması
Bir tərəfdən vergi müfəttişliyinin, digər tərəfdən isə ilkin sənədlərin mövcudluğu, birincinin ikinciyə buraxılması prinsipini formalaşdırmağı zəruri edir.
Vergi müfəttişliyinin nümayəndələrini ilkin sənədlərin saxlandığı yerlərə buraxmaq son dərəcə vacibdir, çünki yalnız vergi müfəttişliyi harada və hansı məbləğdə səhv etdiyinizi müəyyənləşdirə bilər. Mühasibat uçotu üzrə bu intellektualların istehsal etdikləri mülahizələr həmişə o qədər qeyri-adi və gözlənilməzdir ki, siz özünüz heç nə başa düşməzsiniz.
Sətiraltı vergi müfəttişliyinin ilkin sənədlərin saxlandığı yerlərə buraxılma prinsipi “özəl biznesin işinə dövlət müdaxiləsinin mümkünsüzlüyü” kimi tərcümə olunur.
Mühasibat uçotu sahəsində digər nüfuzlu şəxslərin istinad etdiyi prinsiplər kimi, uzaqgörənlik (mühasib nəticədə nə baş verəcəyini qabaqcadan bilməlidir) və qeyri-şəffaflığı (hesabat açıq yalana yol vermir) qeyd etmək olar.
Mühasibat uçotunun əsas prinsipləri bunlardır.
TELEGRAM KANALIMIZA ÜZV OLUN
Ən son mühasibat xəbərlərini qaçırmaq istəmirsinizsə, bu linkə daxil olaraq XƏBƏRLƏRƏ ABUNƏ OLUN.
Mühasibat, Audit və Kadr Xidmətləri üçün linkə daxil olun.
mühasibat uçotu
