Pullar - mahiyyəti, funksiyaları və növləri (VI hissə)

Oxunma sayı: 824

Pullar – mahiyyəti, funksiyaları və növləri (VI hissə)

V hissəyə nəzər yetirmək üçün keçidə daxil olun

Pul – universal ekvivalent olaraq xidmət edən xüsusi bir əmtəədir.

Pul dövriyyəsinin ortaya çıxması.

Pulların funksiyası

Pulun funksiyaları – bu, onların iqtisadiyyatdakı rolunun cəmlənmiş ifadəsidir.

Pullar o qədər müxtəlif xüsusiyyətlərə malikdir ki, bir sıra funksiyaları ayıraraq onları təsnif etmək zərurəti yaranır. Pul funksiyalarının hər biri bu funksiyadan istifadə edərək həyata keçirilən iqtisadi əməliyyatların daha az və ya çox bir dairəsini təsvir edir. Nəzərə almaq lazımdır ki, pul funksiyaların məcmusu deyil və hər hansı bir funksiyanı yerinə yetirərək, öz vəhdətini qoruyub saxlayır və bütün digər funksiyaları özündə cəmləyir.

Pulun funksiyaları daim dinamikadadır: bəziləri daha əvvəl yaranıb, bəziləri sonradan; fərdi funksiyalar məzmununu çox dəyişdirib və hətta nəzərə çarpan dəyərini itirib.

Pul funksiyalarının təkamül prosesində ortaya çıxması aşağıdakı kimi təqdim edilə bilər:

1-ci mərhələ. Pullar dəyər ölçüsü kimi. Bu pulların tarixən ilk funksiyasıdır. Dəyər ölçüsü olaraq pul bütün malların dəyərinin vahid bir ölçüsüdür.
2-ci mərhələ. Pullar alış vasitəsi kimi. Pul alış vasitəsi olaraq, özlüyündə dövriyyə vasitəsidir.
3-cü mərhələ. Pullar ödəniş vasitəsi kimi. Pul funksiyasında ödəniş vasitəsi kimi malların satışı və bunun üçün pul alınması arasında müvəqqəti nizamsızlıq (vaxt uyğunsuzluğu) yaranır. Belə bir şəraitdə kredit kimi iqtisadi hadisə üçün obyektiv şərait yaradılır.
4-cü mərhələ. Pul paylama vasitəsi kimi. Pulun bölüşdürmə funksiyasında yalnız sahiblərindən alıcıya doğru hərəkətlər mövcuddur. Bu funksiya dövlət maliyyəsinin meydana çıxması üçün obyektiv iqtisadi şərtlərdən ibarətdir.
5-ci mərhələ. Pul yığım və əmanət vasitəsi kimi. Əmanət və yığım prosesi müasir iqtisadiyyatın zəruri elementidir.
6-cı mərhələ. Pullar bir valyutadan digərinə dəyişdirilmə vasitəsi kimi. Dünya pulu funksiyasında pul xarici valyutanı, tədiyyə balansının yaradılmasını və məzənnənin formalaşmasını asanlaşdırır.

Pullar dəyər ölçüsü olaraq universal ekvivalent rolunu yerinə yetirmək üçün əmtəə dünyasından ayrıldı. Dəyər ölçüsü olaraq pul bütün digər malların dəyərinin universal ölçüsü kimi çıxış edir. Pullarda mallar, xidmətlər, istehsal xərcləri, fərdi və ümumi tələbat, müəssisələr və bütün milli təsərrüfat səviyyəsində istehsalın həcmi ifadə olunur; sərvət, gəlirlər, borclar – bunların hamısı pul dəyərində ifadə olunur. Müasir pullar yalnız statikada deyil, dinamikada da uyğunlaşma xüsusiyyətinə malikdir.

Alış – veriş vasitəsi də pulun tarixən ilk funksiyalarından biridir. Bu funksiyada pul alqı-satqı prosesinə xidmət edir. Bu funksiya dövriyyə vasitəsi adlanır. Çünki bu halda pul malların, xidmətlərin, qiymətli kağızların və s. dövriyyəsinin fasiləsiz prosesinə xidmət edir. Bu funksiya alqı-satqı prosesi ilə, yəni, malların pula çevrilməsi ilə bağlıdır.

Malların satışı zamanı malların alıcıya verilməsi və ondan pul alınması arasında vaxt fərqi ola bilər. Satıcı bu halda alıcıya ödənişin və ya kreditin təxirə salınmasını təqdim edir. Pul bütün hallarda satıcıya çatdıqda, onlar ödəmə vasitəsi kimi xidmət edirlər. Bu vəziyyətdə pul, yaranan borcu ödəyir, yalnız kreditə deyil, həm də maaşların ödənilməsinə, eləcə də bütün digər avans ödənişlərinə xidmət edir.

Tarixən dövriyyə dövrü və ödəniş vasitəsi kimi funksiyaların ortaya çıxmasından sonra yaranan pulun bölüşdürmə funksiyası, bir müstəqil iqtisadi qurumun əvəzində ekvivalent kompensasiya tələb etmədən müəyyən miqdarda pul köçürməsindən ibarətdir. Dövlət büdcəsi, müəssisələrin mənfəət bölgüsü və müasir dövlətlərin sosial-iqtisadi sistemləri məhz bu pul funksiyası üzərində qurulur.

Əmanət və yığım funksiyasında pul dövriyyə üçün deyil, müstəqil sərvət forması yaratmaq üçün istifadə olunur. Bütün investisiya prosesi, yəni, iqtisadi artım bundan asılıdır; bank sisteminin, fond bazarının, sığorta, pensiya və digər maliyyə fondlarının inkişafı.

Pulu həmişə təkcə milli iqtisadiyyata yox, həm də dünya təsərrüfatlarına xidmət göstərirdilər. Pulun valyuta funksiyasının rolu daim artır, xüsusilə qloballaşan dünya iqtisadiyyatı və maliyyə şəraitində sözügedən funksiyaya ehtiyac yaranır. Kollektiv valyutalar yaranır. Buna Avropa Birliyi ölkələrinin istifadə etdiyi avronu misal çəkmək olar.