Vergi tutulan əməliyyatların aparıldığı vaxt

posted in: Xəbər | 0
birbank biznes

Əlavə dəyər vergisi tətbiq edilən əməliyyatın aparılma vaxtı Vergi Məcəlləsinin 166-cı maddəsi ilə tənzimlənir.  Bu maddəyə görə vergitutma üçün ƏDV tutulan əməliyyatların aparıldığı vaxt, iş, mal və xidmətlərin təqdim edilməsi tarixi deyil, onlar üçün ödəmənin aparıldığı vaxtdır, bir şərtlə ki, qanunvericilikdə başqa hallar nəzərdə tutulmasın. Bu o deməkdir ki, malı satanda əlavə dəyər vergisi öhdəliyiniz yaranır, lakin bu öhdəliyi sizə ödəmə edilən zaman icra etməlisiniz. Təbii ki, qanunvericilikdə ödənişin gəlmədiyi, ümumiyyətlə gəlməyəcəyi fərqli hallar üçün müxtəlif nüanslar nəzərdə tutulmuşdur.

Ödəmə nə zaman aparılmış hesab edilir?

Ödənişin aparılması tarixi müxtəlif situasiyalardan asılıdır. Onları şərti olaraq aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar:

  • nağd yaxud nağdsız qaydada ödəmənin icra edilməsi;
  • ödəmənin pul vəsaitləri ilə icrasının nəzərdə tutulmaması;
  • ödəmənin təxirə salınması.

Ödəniş pul vəsaitləri ilə icra olunduqda ödəmənin aparıldığı vaxt məcəllənin 166.1.1 maddəsi ilə müəyyən olunur və ƏDV tutulan əməliyyatların aparıldığı vaxt buna əsasən təyin edilir.

Nağd pul vəsaitini aldığı, nağdsız ödəmədə isə pul vəsaitinin bankda onun hesabına və ya sərəncamçısı ola biləcəyi hesaba, yaxud göstərilən vəsaiti almaq hüququna malik olacağı hesaba daxil olduğu vaxt

Nümunə 1: ƏDV ödəyicisi olan “A” MMC digər bir hüquqi şəxsə yanvar 2021-ci il tarixində 12.000 manat dəyərində mal satmışdır. Həmin hüquqi şəxs alınmış malların dəyəri olan 12.000 manat məbləği və müvafiq əlavə dəyər vergisi hissəni iyun ayında ödəmişdir. “A” MMC iyun ayının hesabatını təqdim edərkən büdcəyə 2160 manat ƏDV hesablaması etməlidir.

Ödəmənin pul vəsaitləri ilə icrası nəzərdə tutulmadıqda ödəmənin aparılma vaxtı aşağıdakı kimi müəyyən edilir:

  • qarşılıqlı hesablaşmalar zamanı – öhdəliyin ləğv edildiyi yaxud ödənildiyi vaxt;
  • əməliyyat natura şəklində aparılırsa, habelə barter əməliyyatıdırsa – aktivlərin əldə edildiyi (barter edildiyi) vaxt;
  • tələb hüququ güzəşt edildikdə – güzəşt edilən məbləğ üzrə tələb hüququnun güzəşt edildiyi vaxt.

ƏDV tutulan əməliyyatların aparıldığı vaxt da qanunvericiliyə uyğun olaraq, ödəmənin aparılma vaxtına əsasən nizamlanır.

Nümunə 2: 2021-ci ilin avqust ayında X firması 1000 manatlıq mal satmaqla, Y firması isə elə o dəyərdə xidmət göstərməklə qarşılıqlı  əməliyyatlar həyata keçirib. Hər ikisi ƏDV ödəyicisidir. Dekabr 2021-ci ildə qarşılıqlı razılığa gəlirlər ki, öhdəlikləri qarşılıqlı bağlasınlar.

Bu səbəblə dekabr ayı onların hər ikisi üçün vergi tutulan əməliyyatın aparıldığı vaxtdır.

Nümunə 3: “AB” və  “BC” firması arasında barter müqaviləsi bağlanılır. Müqaviləyə əsasən “AB” firması “BC”-ni soyutma sistemi ilə təmin etməli, “BC” firması isə “AB”-ya mühasibat sahəsində məsləhət xidməti göstərməlidir. “AB” firması işi iyul ayında təhvil verir, “BC” isə avqust ayında məsləhət xidmətini həyata keçirir. Hər iki vergi ödəyicisi üçün avqust ayı dövriyyə ayı hesab ediləcək.

Ödəmə müxtəlif səbəblərdən icra olunmadan təxirə salına bilər. Bu zaman ödəmə vaxtı belə müəyyən edilir:

  • malların (işlərin, xidmətlərin) təqdim edilməsi üzrə yaranan debitor borclar üzrə –  iddia müddətinin bitdiyi vaxt;
  • müəssisə ləğv edildikdə – ləğvetmənin qüvvəyə minməsindən bilavasitə əvvəlki vaxt (gün).

Nümunə 4: A şirkəti satdığı mala görə B şirkətindən 15.000 AZN alacağı vardır. A şirkətinin tələbi ilə borcdan 7000 AZN hissə ödənilsə də, 8000 AZN hissənin ödənilməyəcəyi bildirilir. İddia müddəti bitir. İddia müddətinin bitdiyi ayın bəyannaməsində hətta A şirkəti pulu almış olmasa da büdcəyə 8000 manata görə vergi hesablamalıdır.

Həmçinin, malların (işlərin, xidmətlərin) qeyri-kommersiya məqsədləri üçün verildiyi vaxt, malların itməsi, əskik gəlməsi, xarab olması, tam amortizasiya olunmadan uçotdan silinməsi yaxud oğurlanması baş verdiyi vaxt ödəmə vaxtı hesab olunur:

Nümunə 5:  “Özgün” MMC ƏDV ödəyicisidir. O, satış məqsədi ilə 20.000 manat mal idxal edir. İdxal zamanı ödənilmiş ƏDV əvəzləşdirilmişdir. Həmin ilin may ayı zamanı anbarın sayımı həyata keçirilir. Məlum olur ki, 1500 manat dəyərində mal yoxdur. Elə həmin ay sözügedən MMC satış üçün aldığı mallardan 5000 manatlıq hissəni internat məktəbinə hədiyyə edir. May ayında MMC-nin büdcəyə hesablamalı olduğu məbləğ 1170 manatdır.. Belə ki, əskik gəlmiş, yəni itmiş hesab edilən 1500 manatlıq hissə, habelə qeyri-kommersiya məqsədli istifadə edilmiş 5000 manatlıq hissəyə görə vaxtı ilə əvəzləşdirilmiş vergi məbləği hesablanma yolu ilə büdcəyə qaytarılmalıdır.

Borc əməliyyatlarında ödəmə vaxtı 

Bəzən olur ki, vergi ödəyiciləri bir-birinə mal satmaqla yanaşı borc da verirlər. VM-in 166.4-cü maddəsi belə hallardan sui-istifadə hallarının qarşısını almaq üçün nəzərdə tutulub.

Vergi ödəyicisi tərəfindən təqdim edilən və dəyəri ödənilməyən mallar (işlər, xidmətlər) üzrə həmin malların (işlərin, xidmətlərin) alıcısı tərəfindən malları (işləri, xidmətləri) təqdim edən vergi ödəyicisinə borc vəsait verildikdə

Ola bilər ki, qarşı tərəf ödənişi hissə-hissə etsin. Belə olduqda hər ödəniş vaxtında öhdəliyimizi tanımağa borcluyuq. Məbləğ olaraq isə təbii olaraq yalnız ödənilmiş hissəni tanıyacağıq. ƏDV tutulan əməliyyatların aparılma vaxtı müəyyən edilərkən bu nüans nəzərə alınmalıdır.

Nümunə 6:  ƏDV ödəyicisi olan “A” MMC fərdi sahibkara mart 2021-ci il tarixində 2.000 manat dəyərində xidmət göstərmişdir. Həmin fərdi sahibkar göstərilmiş xidmətlərin dəyəri olan 2.000 manat məbləğin 500 manatlıq hissəsini və müvafiq əlavə dəyər vergisi hissəni iyul ayında ödəmişdir. “A” MMC iyul ayının hesabatını təqdim edərkən büdcəyə 90 manat hesablama etməlidir.

Praktikada bəzən olur, qarşı tərəf ödənişi bizə öncədən verir. Biz buna avans deyirik. Avans alındıqda, alınmış məbləğə görə vergi öhdəliyimiz yaranır. Bu zaman məbləğ olaraq nə qədər ödənibsə, o qədər də cəlb edilir.

Nümunə 7: ƏDV ödəyicisi olan “Z” şirkəti mart 2021-ci ildə “B” şirkətindən gələcəkdə göstəriləcək xidmətlər üçün 1000 manat dəyərində avans alır. Lakin “B” şirkəti heç bir ƏDV ödənişi etmir. Oktyabr ayında xidmətlər göstərilir və təhvil verilir. Tərəflər xidmətlərin dəyərinin 1300 AZN  olmasında razılaşırlar. “B” şirkəti 300 AZN, habelə 1300 AZN məbləğin əlavə dəyər vergisi hissəsini xidmətlərin təhvil verildiyi gün “Z” şirkətinə ödəyir.

Belə olan təqdirdə “Z” şirkəti mart ayının dövriyyəsinə 1000 AZN, oktyabr ayının dövriyyəsinə isə 300 AZN salmalı, müvafiq ƏDV hissələri dövlət büdcəsinə ödəməlidir.

Bəzən olur, qarşı tərəf bizə avans ödəyir və buna görə e-qaimə istəyir. Ancaq alınmış avansa görə qanunla hər hansı e-qaimə verilməsi nəzərdə tutulmamışdır. Digər məsələ əməkdaşlıq etdiyimiz təşkilatın bizə malın dəyərinin əsas deyil, yalnız əlavə dəyər vergisi hissəsini ödəməsidir. Biz ƏDV tutulan əməliyyatların aparılma vaxtı təyin etmək üçün ödəmə vaxtını müəyyən edərkən yalnız əsas hissəni nəzərdə tuturuq.


 

Print Friendly, PDF & Email