Karl Marks və mühasibat uçotu barədə

Oxunma sayı: 77

Karl Marks və mühasibat uçotu

Alqı-satqının həyata keçirilməsi üçün vaxt sərf etməklə yanaşı, iş vaxtı həm də mühasibat uçotunun aparılmasına sərf olunur. O, bundan başqa, xərc və əlavə əmək (qələm, mürəkkəb, kağız, yazı masası və s.) tələb edir. Yəni, idarə üçün xərclər yaranır. Deməli, bu funksiyanı yerinə yetirərkən bir tərəfdən işçi qüvvəsi, digər tərəfdən isə əmək vasitələri xərclənir. Buradakı vəziyyət alqı-satqıya sərf olunan vaxtla eynidir.

Kapital öz dövriyyələrində birlik, hərəkətdə olan dəyər kimi, həm də istehsal sahəsində və ya dövriyyənin iki fazasında olub-olmamasının fərqinə varmır. Belə birlik olaraq kapital yalnız ideal şəkildə, hesab pulları şəklində, ilk növbədə, əmtəə istehsalçısının və ya kapitalist əmtəə istehsalçısının başında mövcud olur.

Bu hərəkət həm də əmtəə qiymətlərinin müəyyən edilməsi və ya hesablanmasının (qiymətlərin kalkulyasiyasının) daxil olduğu mühasibat uçotunun aparılması vasitəsilə qeydə alınır və ona bu cür nəzarət edilir. Beləliklə, istehsalın hərəkəti və xüsusən də qiymətin artması prosesinin – özü də mallar yalnız dəyər daşıyıcıları, ideal varlığı dəyər olaraq hesab-fakturalarda təsbit edilən əşyaların adları kimi təsvir olunur – təsəvvürdə isə simvolik təsvir alır. Hələ ki, ayrıca bir əmtəə istehsalçısı mühasibat uçotunu aparır və ya bunu yalnız beynində edir (məsələn, bir kəndli kimi; yalnız kapitalist kənd təsərrüfatı, həqiqətən mühasibat uçotunu aparan bir fermer təsərrüfatı yaradır) və ya xərcləri, gəlirləri, ödəniş müddətləri və s. qeyd edir.

Bu funksiyanın özünün təbiəti nə kapitalist əmtəə istehsalçısının əlində cəmləşdirildiyinə və bir çox xırda əmtəə istehsalçılarının funksiyasından əldə etdiyi məbləğə görə, nə böyük miqyasda aparılan istehsal prosesində, nə də onun məhsuldar funksiyalardan ayrılması, onun müstəqil məxsusi agent funksiyasına ayrılması nəticəsində əldə etdiyi məbləğə görə dəyişir.

Əgər bu özlüyündə belə deyilsə, yəni, o, müstəqil funksiyaya çevrilməyibsə, əmək bölgüsü, hər hansı bir funksiyanın müstəqil funksiyaya ayrılması hələ məhsulu və dəyəri istehsal edən funksiya yaratmır. Kapitalını yenidən yatıran kapitalist kapitalın bir hissəsini mühasibin işə götürülməsi və s. və mühasibat uçotunun aparılması üçün vəsaitin alınmasından ötrü istifadə etməlidir. Əgər onun kapitalı artıq fəaliyyət göstərirsə, öz təkrar istehsalı üzrə daimi prosesdədirsə, kapitalist əmtəə məhsulunun bir hissəsini pula çevirərək bu hissəni daim mühasibin, idarədə işləyənlərin və s. saxlanmasına sərf etməlidir. Kapitalın bu hissəsi istehsal prosesindən yayınır və ümumi gəlirdən çıxılma xərclərinə aiddir. (Eyni ilə yalnız bu funksiyanı yerinə yetirmək üçün tətbiq olunan işçi qüvvəsinin özü haqqında da danışmaq lazımdır.).

Buna baxmayaraq, mühasibat uçotu xərcləri arasında, yəni, bir tərəfdən bu iş vaxtının məhsuldar olmayan dəyəri ilə digər tərəfdən almaq və satmaq vaxtı arasında müəyyən fərq var. Sonuncular yalnız istehsal prosesinin müəyyən ictimai formasından, yəni, malların istehsalı prosesindən irəli gəlir. Mühasibat uçotu bu prosesin nəzarət və zehni ümumiləşdirilməsi vasitəsi kimi, istehsal prosesinin ictimai miqyasda nə qədər çox həyata keçirildiyi və sırf fərdi xarakterini itirdiyi qədər zəruri olur. Buna görə də, kapitalist istehsalı zamanı mühasibat uçotunun aparılması, parçalanmış sənətkarlıq və kəndli istehsalı ilə müqayisədə daha zəruridir. O, kapitalist istehsalından daha çox ictimai istehsalda lazımdır. Lakin mühasibat uçotu xərcləri istehsalın konsentrasiyası ilə birlikdə azalır. Nə qədər azalırsa, bir o qədər dövlət mühasibatlığına çevrilir.

Burada yalnız formaların metamorfozu nəticəsində yaranan dövriyyə xərclərinin ümumi xarakteri barədə danışırıq. Burada xərclərin bütün ətraflı formalarına daxil olmaq lazım deyil. Lakin formaların təmiz çevrilməsi sahəsinə aid olan və bu səbəbdən istehsal prosesinin müəyyən bir sosial formasından irəli gələn xərclərin bu formaları nə dərəcədə fərdi məhsul istehsalçısı üçün yalnız sürətlə gedən və zəif dərəcədə nəzərə çarpan məqamlardır. İstehsal funksiyaları ilə birlikdə meydana gəlir və ya onlarla birləşir. Kütləvi dövriyyə xərcləri kimi çıxış edərək, baxışları nə qədər heyrətləndirə bilirlər. Bu, sadə qəbul və pulun verilməsi nümunəsində, həmin əməliyyat ayrı-ayrılıqda olduqda və böyük miqyasda bankların müstəsna funksiyası və s. kimi cəmləndikdə və yaxud ayrılıqda götürülən bir müəssisədə kassir kimi olduqda görünür. Amma onu da yadda saxlamaq lazımdır ki, dövriyyənin bu xərcləri öz növünü dəyişdirsə də, öz xarakterini dəyişmir.