Mühasib peşəsinin ilk nümayəndələri (4-cü hissə)

Oxunma sayı: 100

Mühasib peşəsinin ilk nümayəndələri (4-cü hissə)(Mühasib peşəsi)

3-cü hissəni oxumaq üçün keçidə daxil olun

Luka Paçoli

Mühasibat uçotunun tarixi ilə maraqlanan istənilən adamdan ötrü bu görkəmli insanın yanından sadəcə yan ötmək mümkün deyil. Amma, Luka Paçoli ilk növbədə mühasib olmayıb, riyaziyyatçıdır və çox istedadlı bir riyaziyyatçı. (“o zamanın ən yaxşı riyaziyyatçılarından biri və ya birincisi”). 1494-cü ildə Luka Paçoli “Hesabın, həndəsənin cəmi, nisbətlər və əlaqələr haqda elm” kitabını nəşr edir. Həmin kitabda o, həm də ikili mühasibatlıqdan bəhs edib. (“Hesablar və qeydlər barədə traktat”).

İkili mühasibatlığın kəşfinin Luka Paçolinin adına yazmaq bir qədər tələskənlik olardı, çünki təsdiq olunub ki, ikili mühasibatlıq buna qədər, ən azından traktatın yazılışından iki əsr əvvəl Fini qardaşlarının (1296-1314) kitabında və Farolfi şirkətinin Əsas kitabında (1299-1300) mövcud olub. Buna ən bariz nümunə kimi Florensiya şirkəti Datinin arxivlərini göstərmək olar: artıq 1390-cı ildən orada ikili mühasibatlıqdan istifadə olunurdu. L.A. Kosereva qeyd edir ki, “kitab növündə deyil, manuskript şəklində Paçolinin traktatının nəşrindən əvvəl mühasibat üzrə dərsliklər mövcud idi”. Kosareva buna nümunə kimi Benedetto Kotrulyinin əsərini misal çəkir. (Y.V. Sokolov yazdığı kimi kitab hələ 1458-ci ildə yazılmışdı. Lakin naməlum səbələr üzündən yalnız 1573-cü ildə nəşr olunmuşdu). Nəticə etibarilə, Luka Paçolini nə ilk mühasib, nə də hətta mühasibat uçotu üzrə ilk dərslik müəllifi kimi qəbul etmək olar.

Lakin bütün bunlara baxmayaraq, onun əsərinin “venetsian” uçot sisteminin geniş yayılması üçün rolunu nəzərə almamaq mümkün deyil. Y.V. Sokolovun sözlərinə görə, “məhz, həmin kitabın çapı diqrafizmi universal bir sərvətə, maliyyə nəticələrinin hesablanması üçün böyük bir vasitəyə çevirdi; iqtisadi həyata abstrakt kateqoriyalar gəldi, hansı ki, müxtəlif üsullarla ölçmək mümkün oldu”. Beləliklə, Luka Paçoli müsabiqədə “mühasibat biliklərinin yayılmasında xüsusi xidmətlərinə görə” nominasiyasında, eləcə də seyrçi simpatiyasına görə şübhəsiz ki prizə layiqdir. Onu mühasibat uçotu tarixində ən məşhur şəxsiyyət kimi qəbul etmək olar.

Kristofer Şteher

Mühasibat peşəsi tarixində tez-tez daha bir ad da hallanır. Məlum olduğu kimi, məhz, Kristofer Ştreher tarixdə ilk dəfə mühasib təyin olunan şəxsdir. Bu 1498-ci ildə Müqəddəs Roma imperiyasının imperatoru I Maksimilianın əmri ilə həyata keçirilib. İnsburk hesablama palatasında kargüzarlıq etməsindən, “əsas kitabların qeydiyyatını aparmasından” başqa Ştreher barədə əlavə heç bir məlumat yoxdur. De-yure Kristofer Ştreher ilk mühasib olub, çünki bu termin ilk dəfə məhz, onunla bağlı tətbiq olunub, ona görə də hətta bununla bağlı mübahisə belə doğurmayan imperator əmri də var. Lakin, əgər mühasibat uçotunun əsas prinsiplərindən birinə – məzmunun forma üzərində prioriteti – istinad etsək, ilk mühasiblər hələ ondan çox əvvəl peyda olub.

Yekun

Beləliklə, müsabiqəyə yekun vuraq. “Uçotun ulu əcdadı” nominasiyasında qeyrilərindən 100 min il əvvəl yaşamış ibtidai insan qalib gəlir. “Mühasibat biliklərinin geniş yayılmasında xüsusi xidmətinə görə” nominasiyasında Luka Paçoli şəksiz liderdir. Və nəhayət, “İlk mühasib” nominasiyasında bizim eranın başlanğıcında mühasibat işlərində sədaqətlə xidmət göstərmiş qədim roma hesabdarları, qalib gəlirlər. Qədim şumerlilər, misirlilər və yunanların da xidmətlərini ayrıca qeyd etmək lazımdır: qədim dövlətlər arasında sıx qarşılıqlı münasibətlər mövcud olub və elmlərin bir çox elementləri və mədəniyyətlər bir xalqdan digərlərinə ötürülüb. Beləliklə, mühasib peşəsinin yaranmasında bu və ya digər formada bütün xalqlar iştirak ediblər, bu peşənin müasir ardıcılları bunu yaddan çıxarmamalıdırlar.