Mühasibat uçotu - inkişaf mərhələləri (23-cü hissə)

Oxunma sayı: 153

Mühasibat uçotu – inkişaf mərhələləri (23-cü hissə)
22-ci hissəyə nəzər yetirmək üçün keçidə daxil olun

XX əsrdə Fransada mühasibat uçotu

P. Qarnye ümumi xüsusiyyətlərə uyğun olaraq faktların təsnifləşdirilməsi metodologiyasını işləyib hazırlamış və onlardan bütün zəruri məlumatları əldə etmək üçün onları dəyişdirmişdi. Beləliklə, Qarnye uçotun idarəetmə traktovkasını fransız müəllifləri üçün ənənəvi olan təsəvvürlərlə sistemləşdirməyə çalışırdı.

Mühasibat uçotunun təşkili anlayışına o, üç elmenti daxil etmişdi:

metod – metodoloji üsulların seçilməsi (permanent və ya adi inventar, kalkulyasiya variantı);
sistem – aparatın strukturu, sənəd dövriyyəsi, hesabdarlığın forması;
prosedur – qeydiyyata alınmalı olan faktların seçilməsi qaydası.

İqtisadi istiqamətin nümayəndələri tərəfindən dörd uçot məktəbi təşkil edilmişdir:

birinci – uçotu kapital anlayışından kənarlaşdırırdı (nümyədəsi Ş. Panqlo);

ikinci – qiymət kateqoriyasından (J.B. Dümarşe, J. Burnisyen);

üçüncü – təsərrüfat əməliyytlarından və ya təsərrüfat həyatı faktlarından (R. Delaport);

dördüncü – müəssisə tərəfindən (J. Flammink, J. Furastye).

Tarixən kapitalın uçotu vasitəsi kimi mühasibatlıq anlayışı üstünlük təşkil edirdi. Sonra onu elementlərə parçaladılar və onun tərkib hissəsini – dəyərini götürdülər. Ətraflı təhlil onun elementlərinin dəyərinin bir hissəsi kimi – iqtisadi əməliyyatları aşkar etməyə imkan verdi; analizdən sonra mühasibat uçotu haqqında bütün iqtisadi təsəvvürləri birləşdirmək üçün sintez gəldi; hər bir müəssisənin iqtisadi fəaliyyətinin təbiəti haqqında nəzəriyyəni sintez etmək lazımdır.

Hazırda Fransada ikili qeydiyyatı şərh etmək üçün yeni bir cəhd ortaya çıxıb: digrafizm resurslar və onların paylanması baxımından izah edilirdi. Bu yanaşma xətti cəbr, xətti proqramlaşdırma metodlarından istifadəni nəzərdə tuturdu və Garniyenin differensial balansına qarşı yaradılmışdı, EHM-nin köməyilə həyata keçirilən inteqral uçot geniş yayılmışdı. O, üç növ məsələnin kompleks həllini verməlidir:

1) mühasibat uçotunun ənənəvi məsələləri;

2) təsərrüfat fəaliyyətinin cari nəticələrinin uçotu;

3) qəbul edilən qərarları qiymətləndirməyə imkan verən qərarların nəticələrinin uçotu.

Dümarşe iddia edirdi ki, mühasibat uçotunda qiymətin iqtisadi kateqoriyası ciddi şəkildə müəyyən miqdarda məna kəsb edirdi. Lakin qiymətləndirmə uçotun məqsədi kimi yox, kənardan mühasibat uçotuna verilmiş mövzu kimi çıxış etdiyindən, o, mühasibin yaradıcılığının məhsulu deyil, yalnız ona mühasibat uçotunun təsiri dairəsinə düşən müxtəlif obyektləri birləşdirməyə imkan verirdi. Dumarşe, təbii konsepsiyanı həyata keçirərək aşınma və amortizasiya anlayışlarını fərqləndirdi – amortizasiya məbləği aşınma məbləğinə bərabər olmalıdır.

Aşınma həm istehsal ilə bağlı, həm də mənəvi aşınma ola bilər: birincisi üstünlük təşkil edirsə, aşınma işin həcminə əsasən hesablanır, ikincisi isə istismar müddətinə əsaslanır. Aktivlərdə əsas deyil, dövriyyə vəsaitləri kimi təmin olunmuş amortizasiya hesabı ehtiyat kimi şərh olunurdu. Dumarşe balansın tipoloji analizini təqdim edən ilk şəxs idi. O, özünün inteqral adlandırdığı yeni hesabdarlıq forması işləyib hazırlamışdı. Onun mahiyyəti bundan ibarət idi ki, ilk tərtibatın hər bir hesabına sinxronik qeydlər (debet və kredit ayırmaları üçün) üçün iki jurnal açılmalıdır. Belə ki, uçota yalnız mürəkkəb provodkalar daxil edilirdi. Bu forma kartoçka hesabdarlığının istifadəsi zamanı və debet tərtibi cədvəl, kedit isə jurnal-order adlandırılan şərtlərdə böyük təsirə malik idi.