Mühasibat uçotu – inkişaf mərhələləri (38-ci hissə)
Mühasibat uçotunun ingilis-amerikan məktəbinin xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, o, ideyalardan birini – mənfəəti hesablamaq imkanını ifrat həddə çatdırmışdır. Amerika mühasiblərinin xidməti gəlirlərin iqtisadi məzmunu – təsərrüfat fəaliyyətinin həqiqi nəticəsini əks etdirməməsinin sübutu idi. Bunun dərk edilməsi, böyük amerikan alimlərinin mühasibatlıq və iqtisadi gəlir anlayışlarını fərqləndirməsinə gətirib çıxardı. Mühasibatlıq malları və ya xidmətlərin həyata keçirilməsinin nəticəsi olaraq mənfəəti müəyyənləşdirir, iqtisadi gəlir – bunun nəticəsi olaraq kapital işinin yekunudur.
Bu mühasibat kateqoriyasını – mənfəəti araşdıran amerikalı alimlər mənfəət anlayışının birmənalı ola bilməyəcəyi qənaətinə gəldilər, belə ki, hər birinin ciddi, müəyyən bir məqsədə cavab verən bütöv bir anlayışlar çeşidi var.
Mühasibat nəzəriyyəsində vergi və iqtisadi mənfəəti fərqləndirirlər, buna görə iki variant mümkündür:
1) mühasibat mənfəəti vergi tutulan məbləğə bərabər olmalıdır;
2) mühasibat mənfəəti – bu başqa bir şeydir və vergi tutulan mənfəət isə tamamilə fərqli bir şeydir və onların məbləğləri bərabər ola bilməz.
ABŞ mühasibat uçotunun təşkilində ən əhəmiyyətli amil onun maliyyə və idarəetmə uçotuna bölünməsidir. Müəssisənin xarici dünya ilə münasibətləri maliyyə uçotunun predmetidir, idarəetmə uçotu müəssisə daxilində işlərin vəziyyətini qeydə alır. Lakin, rus mühasibatlıq məktəbində maliyyə, elə mühasibat uçotudur, idarəetmə isə əsas istehsal hesabına analitik uçotdur, maya dəyərinin kalkulyasiyası, müəssisənin məsrəflərinin qeydiyyatı və təsərrüfat fəaliyyətinin perspektiv təhlili deməkdir. Beləliklə, problemlərin birinci dairə problemlərini sistemləşdirilmiş uçot təşkil edir, ikincisində isə bu problemlidir.
İdarəetmə uçotunun yaranması korporasiyaların artması, istehsal norması, hüquqi və iqtisadi münasibətlərin dəyişməsi ilə bağlıdır. İdarəetmə uçotu mühəndislər və texnoloqlar tərəfindən yaradılmışdır, lakin R. Antoninin əsərləri sayəsində müasir bir forma almışdır. Bu uçot ənənəvi mühasibatlığın çatışmazlıqları nəticəsində yaranmışdır, çünki mühasibat hesabatları xroniki olaraq köhnəlir, operativlikdən məhrumdur və müəssisənin idarə edilməsi üçün yararlı ola bilməz.
İdarəetmə uçotunun üç funksiyası vardır:
1) müəssisənin gələcək inkişafının planlaşdırılması və əlaqələndirilməsi;
2) operativ idarəetmə;
3) operativ nəzarət və müəssisənin işinin qiymətləndirilməsi.
Üç funksiyaya uçotun üç bölməsi müvafiq gəlir:
1) məsrəflərin uçotu;
2) operativ analitik uçot;
3) məsuliyyət mərkəzləri.
Birinci bölmədə birbaşa, dolayı və kapital xərcləri haqqında məlumatlar qeyd olunur; onlar planlaşdırma üçün zəruridir.
İkinci mərhələdə müəssisənin təsərrüfat riskinin dərəcəsini qiymətləndirməyə imkan verən mümkün məsrəfləri və mənfəətləri təhlil edilir. Bölmənin məqsədi informasiya – oriyentasiya istiqamətidir.
Üçüncü bölmədə vəzifələrinə vəsaitlərin xərclənməsi daxil olan şəxslərin nəzarəti öyrənilir, burada məsuliyyət mərkəzləri ayrılır.
Antoni menecerlərin öz vəzifələrini həyata keçirmək üçün məlumatlara ehtiyacı olduğunu iddia edirdi. Bu məlumatın təbiəti maliyyə hesablamalarında istifadə edilən məlumatlardan fərqlənir. İdarəetmənin qarşısında duran hər bir məqsəd öz metodoloji yanaşmalarını tələb edir, göstəricinin hər bir qiymətləndirilməsi isə insanın qarşısında duran məqsəddən asılıdır.
Buna görə menecerlər mühasibatlıqla az əlaqəli və ya ümumiyyətlə, əlaqəli olmayan öz uçotlarını yaradırlar.
Xərclərin mühasibat sistemi üç variantda ola bilər: tam, differensial və məsuliyyət məkəzləri üzrə.
Birinci halda hər bir obyekt üzrə xərclərin tam dəyəri hesablanır; ikinci halda – alternativ variantların hər biri üzrə xərclər müqayisə edilir, eyni zamanda ümumi qiymət nəzərə alınmır, yalnız alternativ variantlar arasında sapmalar müqayisə edilir; üçüncü halda – istehsal sahəsinin smetası işlənilir, yerinə yetirilməsi haqqında hesabat tərtib edilir. Yalnız birinci və üçüncü yanaşmalar mühasibat uçotu ilə bir qədər əlaqəlidir, ikincisi isə sırf operativ yanaşmadır.
TELEGRAM KANALIMIZA ÜZV OLUN
Ən son mühasibat xəbərlərini qaçırmaq istəmirsinizsə, bu linkə daxil olaraq XƏBƏRLƏRƏ ABUNƏ OLUN
Mühasibat, Audit və Kadr Xidmətləri üçün linkə daxil olun
Mühasibat sahəsində ən son iş elanları və xəbərlərini izləmək üçün linkə daxil olaraq qrupumuza üzv olun
