Mühasibat uçotu - inkişaf mərhələləri (41-ci hissə)

Oxunma sayı: 151

Mühasibat uçotu – inkişaf mərhələləri (41-ci hissə)
40-cı hissəyə nəzər yetirmək üçün keçidə daxil olun

Məsuliyyət mərkəzləri (resibl-mərkəz). Bu və ya digər administratorların fəaliyyətini qiymətləndirmək üçün sapmalardan istifadə etmək fikri, D.A. Higgens tərəfindən məsuliyyət mərkəzləri anlayışının meydana gəlməsinə səbəb oldu. Yəni, müəyyən şəxslərin işlərinin maliyyə nəticələri üçün məsuliyyət dərəcəsi müəyyən edildi.

Məsuliyyət mərkəzləri mühasibat uçotunun hüquqi təfsirinə və standart maya dəyəri prinsiplərinə bənzəyir. Əgər standart dəyəri müəssisənin nailiyyətlərinə son qiymət vermək istəsə, yəni, istifadə edilməmiş potensialı müəyyən etmək üçün Avropa hüquq məktəbi potensiala maraq göstərmir. Təsərrüfat prosesində məşğul olan şəxslərin hüquq və məsuliyyətinin dinamikası ilə maraqlanır. Hüquq məktəbi mühasibdən agent və müxbirləri nəzarət altına almağı tələb edirsə, məsuliyyət mərkəzləri üzrə uçot fərqli məqsəd daşıyır – yəni, idarəçilərin özünə nəzarəti üçün şərait yaradır.

Məsuliyyət mərkəzlərinin müəyyən edilməsi zamanı, ilk növbədə, müəssisənin texnoloji strukturu nəzərə alınır. Sonra isə onun horizontal və şaquli kəsilmələri ayrılır. Birinci, mərkəzə cavabdeh olan hər bir şəxsin fəaliyyət dairəsi ilə məhdudlaşır; ikinci, qərar qəbul edənlərin səlahiyyətlərinin iyerarxik pillələrini əvvəlcədən müəyyənləşdirir. Mərkəzlərdən hər biri mərkəz və ya xərc, və yaxud gəlir və ya investisiyaların səmərəliliyi ola bilər. Birinci halda hesabat xərclər üzrə, ikinci halda mənfəət üzrə və üçüncü halda isə qaytarılma müddətləri üzrə tərtib edilir. Mərkəzin rəhbəri tapşırıqların icrası ilə bağlı qəbul edilmiş öhdəliklərə görə maliyyə məsuliyyəti daşımalıdır. Bu zaman hər bir mərkəz ən müxtəlif funksiyaları yerinə yetirə bilər. Bu, mərkəzin obyekti kimi ayrıca götürülmüş funksiya və vasitələr deyil, insan, agent, inzibatçı çıxış edir.

Müəssisənin məsuliyyət mərkəzlərinin horizontal və şaquli bölmələrinin mərkəzləşdirilmiş rəhbərliyini müəssisənin struktur bölmələri rəhbərlərinin ümumi məqsədə nail olmaları üçün maksimum mümkün təşəbbüslə birləşdirməyə imkan verir.

Beləliklə, bu, administratorların davranışının təşkilinə yönəlmiş uçotun yeni psixoloji şərhidir. Onun məqsədi, idarəçilərin özünə nəzarəti təşkil etməsinə kömək etmək üçün o qədər də çox deyil. Çünki güman edilir ki, heç kim onun üçün faydalı olan məqsəd və meyarları pozmur. Məsuliyyət prinsiplərinin inkişafı üçün S.A. Tuker TSM (tarif – saat – maşın) adlandırılan metod yaratdı. Mahiyyəti ondan ibarət idi ki, hər bir məsuliyyət mərkəzinə maşınlar təyin edilirdi və bir maşın-saat işlə əlaqəli xərclər öncədən müəyyənləşdirilirdi. Hər bir maşının işləmə müddətini və maşın saatının dəyərini bilmək, birbaşa xərcləri təyin etmək asandır. Sonra isə amortizasiya əlavə olunurdu. Belə ki, hesablama son olaraq hazır məhsul üçün deyil, texnoloji prosesin müəyyən bir sahəsinə diqqət yetirir.

İnformasiya və psixoloji məktəblər ruhunda istifadə olunan məsuliyyət mərkəzlərinin prinsipləri mühasibat uçotunun təşkilinə, onun gələcəyinə dərin təsir göstərmişdir. Standart-kosts və digər metodların üzvi inkişafı “SİT” – “System-In-Time” (dəqiq zamanında) metodu olmuşdur. İş vaxtından, avadanlıqdan, əmək məhsuldarlığından istifadə əmsallarının hesablanması ilə bağlı ənənəvi analitik analiz üsullarından fərqli olaraq, burada iş qrafikindən və standartlardan kənarlaşma faizləri əsas götürülür. Kənarlaşmaların birinci qrupu Higgens, ikinci qrup Harrisonun ideyaları ilə bağlıdır.