Mühasibat uçotunun inkişaf mərhələləri (40-ci hissə)

posted in: muhasibat, Xəbər | 0
birbank biznes

Mühasibat uçotu – inkişaf mərhələləri (40-cı hissə)

39-cu hissəyə nəzər yetirmək üçün keçidə daxil olun

Mühasiblərin müxtəlif nəticələri təsərrüfat fəaliyyəti ilə məşğul olan insanların bu və ya digər qruplarının müxtəlif və ziddiyyətli maraqları ilə əlaqələndirməyənə qədər, lazımi variantın seçilməsində elə bir çətinlik yaranmırdı. Lakin Entoni bu variantların qərəzsiz olmadığını və hər paylamanın insanların maraqlarına təsir etdiyini göstərəndə problemə münasibət dəyişdi. Antoni yazırdı ki, texniki xidmət şöbəsinin xərclərinin bölüşdürülməsinin və istehsal sexlərinin cari təmiri üçün ondan çox üsul var. Hər bir üsul ustaya istismar xərclərinə görə məsuliyyətini necə nəzərdən keçirməli olduğu barədə özünəməxsus göstəriş kimi xidmət edəcəkdir.

Direkt-kostinq cəmiyyətin ortaya çıxan sorğularına cavab idi, o, ifaçılara daha yaxşı nəzarət etməyə və mənfəəti daha etibarlı hesab etməyə imkan verirdi. İdarəetmə uçotunda yeni istiqaməti D.M. Klark inkişaf etdirirdi. O, qeyd edirdi ki, administratorlar üçün xərclərin hər bir maddəsi müxtəlif məqsədli qurğudur və idarəetmə qərarlarının qəbul edilməsi üçün xərclərin bölüşdürülməsi əhəmiyyətli deyil.

Bu fikirləri inkişaf etdirən K. Simpson mühasibat hesablamalarının statistik araşdırmasını həyata keçirdi və belə bir nəticəyə gəldi ki, qiymətlərin orta xərclərin deyil, istehsalın məhdudlaşdırıcı xərclərinin təsirinə məruz qalır; D. Harris isə 1936-cı ildə direkt-kostinq təlimini yaradıb. Buna uyğun olaraq, maya dəyərinin tərkibində yalnız birbaşa xərcləri nəzərə almaq lazımdır. Əvvəlcə bu konsepsiya geniş qəbul edilmədi. O, tam maya dəyəri tərəfdarları tərəfindən tənqid edildi. Onlar iddia edirdilər ki, tam maya dəyəri səhmdarlar, kapital əmanətçiləri və hətta idarəçilər üçün lazımdır. Direkt-kostinq yalnız 60-cı illərdən xərcləri nəzərə alaraq üstün bir üsul oldu. Onun mahiyyəti bundan ibarətdir ki, bütün xərclər iki qrupa bölünür: dəyişənlər (dəyişkən), bizim terminologiyamız üzrə birbaşa və sabit (qeydə alınmış), bizim terminologiyamızda dolayı. Maya dəyərinin uçotunun əsasını yalnız dəyişən (birbaşa) xərclər təşkil edir, dolayı xərclər maya dəyərindən çıxarılır, çünki bu xərclər bilavasitə istehsal prosesi ilə deyil, zaman keçdikcə yaranır.

Müəlliflər hesab edirdilər ki, qiymət siyasəti üçün məhz, birbaşa xərclər həlledici əhəmiyyətə malikdir. Beləliklə, direkt-kostinq üçün ən xarakterik cəhət birbaşa məsrəflərin dolayı yolla nəzərə alınmasında ciddi bölmədir. Onlar tamamilə fərqlidir və yazışma sxemlərində heç vaxt qarışdırılmamalıdır. Tədqiqatçıların fikrincə, direkt-kostinqin nəzəri cəhətdən əsaslandırılması zamanı bu metodun məqsədi birbaşa xərclər və məşğulluq arasında asılılıq dərəcəsini müəyyən etməkdir. Lakin həyatda xərclər ya ciddi dəyişkən deyil, ya da ciddi sabit deyil, iki fərziyyə qəbul edilir:

1) xərclərin funksiyası müəyyən interval daxilində xətti qəbul edilir;

2) xərclərin dinamikası, real həyatda olduğu kimi, onların kompleksi ilə deyil, həlledici dəyişkənliyi ilə izah olunur.

Direct-kosting üsulları hazırda uçot klassikasına çevrilmişdir, onların prinsipləri üzvi şəkildə mühasibat uçotunun modelləşdirilməsi zamanı qəbul edilən fərziyyələrə daxil edilmişdir. Horngren, xərclərin modelləşdirilməsi üçün səkkiz şərt təklif etdi. Birbaşa maliyyələşdirmənin böyük üstünlüyü odur ki, guya marjinalizmin tələblərini əks etdirir. Yəni, marjinal xərcləri nəzərə alır və bu da EHM-dən uğurla istifadə etməyə imkan verir.

Tədqiqatçıların birbaşa direkt-kostinqlə bağlı fikirləri fərqlənir: bəziləri bunun yalnız hesablama metodu, mühasibat texnikası olduğunu düşünür; digərləri – isə onu  müəssisənin universal idarəetmə sistemi hesab edirlər. Birbaşa maya dəyəri (dierkt-kostinq) istehsal xərclərini çağırış funksiyalarına görə qruplaşdırmağa və bu funksiyaların təsirini ölçməyə imkan verir. Göstərilən vəzifələri yerinə yetirərək, direkt-kostinq müəssisələrin təsərrüfat siyasətinin ən mühüm alətlərindən birinə çevrilir ki, bu da indi onların uçotu və təhlili əsasında əldə edilən məlumatları rəhbər tuta bilər.


41-ci hissəyə nəzər yetirmək üçün keçidə daxil olun


TELEGRAM KANALIMIZA ÜZV OLUN


Ən son mühasibat xəbərlərini qaçırmaq istəmirsinizsə, bu linkə daxil olaraq XƏBƏRLƏRƏ ABUNƏ OLUN

Mühasibat, Audit və Kadr Xidmətləri üçün linkə daxil olun

Mühasibat sahəsində ən son iş elanları və xəbərlərini izləmək üçün linkə daxil olaraq qrupumuza üzv olun

Print Friendly, PDF & Email